نقش کاربری اراضی بالادست بر کیفیت آب های سطحی حوضه آبخیز سد شیرین دره

خصوصیات کیفی آب از مولفه هایی است که ضرورت در نظر گرفتن آن در برنامه ریزی های مربوط به مدیریت منابع آب کاملاً احساس شده است. در این تحقیق به بررسی نقش کاربری اراضی بالادست بر کیفیت آب های سطحی در حوضه آبخیز سد شیرین دره پرداخته شد. این آبخیز با مساحت حدود 1704 کیلومتر مربع در شمال استان خراسان شمالی قرار دارد. در ابتدا روند تغییرات کاربری اراضی آبخیز و متغیرهای کیفیت آب از سال 1973 تا 2011 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از آزمون کای اسکوئر و شاخص کاپا در طول چهار دهه گذشته نشان داد که تغییرات کاربری اراضی بسیار جزئی بود. تحلیل روند متغیرهای کیفیت آب با آزمون من-کندال نیز نشان داد که از یازده متغیر کیفیت آب، فقط یک متغیر روند افزایشی دارد و ده متغیر دیگر بدون روند هستند. در ادامه به منظور تعیین ارتباط کاربری اراضی زیرحوضه ها با کیفیت آب های سطحی، نمونه برداری میدانی انجام شد. نمونه های آب سطحی در خروجی 8 زیرحوضه به صورت ماهانه و در برخی ماه ها به صورت هفتگی از آذر ماه 1390 تا تیر ماه 1391 جمع آوری گردید و مورد آزمایش قرار گرفت. متغیرهای اندازه گیری شده عبارتند از: هدایت الکتریکی، کل جامدات محلول، اسیدیته، اکسیژن محلول، گل آلودگی، نیترات، فسفات و کاتیون ها و آنیون ها. بررسی ارتباط بین شاخص های پوشش/کاربری اراضی زیرحوضه ها و متغیرهای کیفیت آب با استفاده از رگرسیون خطی انجام شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنی دار شاخص های کاربری اراضی بر دو متغیر کیفیت آب(نیترات و کدورت)می باشد. نتایج این پژوهش بیانگر این نکته است که ارتباط بین اکثر متغیرهای کیفی آب و کاربری اراضی در سطح حوضه آبخیز سد شیرین دره معنی دار نمی باشد. از جمله دلایل این نتیجه خلاف انتظار را می توان به شرایط نمونه برداری آب های سطحی مرتبط دانست. نمونه برداری ها اکثراً در شرایط وقوع دبی پایه و عدم وجود رواناب سطحی(سیلاب) صورت گرفته است. جریان پایه رودخانه ها غالباً از آبهای زیرزمینی منشاء می گیرند. در صورتیکه اثر کاربری ها، بیشتر در رواناب های سطحی مشهود است. بنابراین پیشنهاد می گردد که آمار برداری و ثبت متغیرهای کیفیت آب در ایستگاه های پایش جریان در زمان وقوع رواناب ها نیز صورت گیرد. واژه های کلیدی: کیفیت آب، پوشش/کاربری اراضی، آزمون من-کندال، رگرسیون خطی، حوضه آبخیز سد شیرین دره